Izabrane pjesme Vinke Perišić Šarenac - doc. dr Rade Vučićević

Udruženje žena “Riza” iz Bijele, na čelu sa svojom predsjednicom Slađanom Vučićević, proslavila je 80 godina postojanja i rada. Tim povodom objavili su knjigu izabranih pjesama svoje pokojne članice – Vinke Perišić Šarenac. Recenziju ove knjige uradio je doc. dr Rade Vučićević, književni kritičar i teoretičar književnosti. Recenziju prenosimo u potpunosti

 * * *

IZ RECENZIJE, doc. dr Rade Vučićević

                Ili o tome kako značajni pesnici nikada ne umiru, jer dela njihova žive dugo, obezbeđujući tako svome autoru zaslužno poštovanje, nezaborav i dimenziju  besmrtnosti..

                „Izabrane pjesme“ Vinke Perišić Šarenac, a u izdanju Udruženja žena „Riza“ iz Bijele, predstavljaju značajan čitalački izazov, kojem istinski ljubitelji lepe pisane reči ne mogu odoleti. Ova nesvakidašnja knjiga, kako sami naslov kaže, „Izabranih pjesama“, u stvari je rekapitulacija svega što je ova Bogom dana umetnica, u periodu od četiri i po decenije kreativnog rada, napisala, a potom i objavila.

                Oni upućeniji u Vinkino stvaralaštvo znaju, da je ona, ako se u obzir uzmu i gimnazijski dani,  u periodu od skoro pet decenija uspešnog stvaranja, napisala oko 130. pesama, čarobnih lirskih bisera, koji nanizani u neku od zvaničnih 7. (niski) zbirki,  te još 4. samostalna izdanja, sa uporednim prevodima na engleski jezik, predstavljaju istinski značajan doprinos savremenom srpskom pesništvu sa kraja dvadesetog i početka dvadeset prvoga veka.

                Ove „Izabrane pjesme“ su odabrane znalački, jer su suština ukupnog Vinkinog pevanja, urednica Izdavačkog savjeta „Rize“, očito je bila na visini zadatka, te ništa nije izostavljeno, naprotiv u obzir su uzete i pesme iz zvanično neobjavljenih Vinkinih rukopisa, one što su čekale u tehnički pripravnom formatu, pa su sada konačno doživele, potshumni susret sa čitalaštvom, čime je umetnička volja pesnikinje, na neposredan način ispunjena..

                Tako i time, u zbirci se našlo oko osamdesetak lirskih jedinica, svrstanih po hronološkom redu nastajanja, odnosno godinom objavljivanja, mada se jedan broj pesama pojavljuje u svakom narednom izdanju, kao umetnička podrška novim celinama, čime je posao uredničke selekcije, a posebno identifikacije nekih detalja bio prilično otežan..  Nakon pažljivog iščitavanja ukupnog lirskog dela Vinke Perišić Šarenac, može se izvući zaključak, da sve

zbirke, osim „Zavatrenog kruga“ iz 1985. godine, koju je izdala Međurepublička zajednica Pljevlja, i delimično

„Pjesme radosti“, Svjetlost, Sarajevo 1986. godine, koje su kao nove lirske celine bile orginalne i jedinstvene, sve ostale imaju ponavljanje već objavljenih celina, po nekad uz neku malu tehničku intervenciju, te već tada, sve polako dobija obrise zajedništva novih i izabranih pevanja.

                Već iz prvih Vinkinih stihova, čak i površan čitalac uočava, da pred sobom ima vanvremenu mudricu, pametnicu i piskinju, sa neobičnim darom zapažanja, izražavanja i kazivanja, koje u nekim segmentima prevazilazi ovozemaljsku komunikaciju i konverzaciju, u čaroliji reči, u pesničkoj slici, u metaforičnom poređenju, tajanstvu, tihovanju, snovima, tugovanju, svemu onome što je život rađao a smrt žela..

                Taj smisao za pevanje, gradnju stihovne strukture, njenog oblika i forme, zvučanja i značenja izgovorenih reči, muziku ritamske i metarske akustike, što eufonično, a skladno pesničku sliku tvore, dopunjuju, uozbiljuju i plemene, imala je Vinka Perišić, kao božanski dar kojim se mogla ponositi i čista obraza izaći pred velikane srpske pisane reči..

                ..Dogodiće se ljubav jednom

                Tamo gdje pucaju najtanje žice:

                Ratovi ruše putokaze, prestaju vjernosti obećane,

                A ti još čekaš preprelice..

                                                               (Dok čekaš preprelice)

                Ta lakoća tvorbe reči u rečenici, funkcije jezika u misaonom kontekstu stihovne organizacije, lepota izgovorenih vokala, suglasnika i samoglasnika, slobodan a pokretan akcenat, i još toga, ulaze u domen pesničkog talenta, onog čime je neko predodređen da peva, govori, piše, slika, vaja, nekako se uvek povezuje sa Vinkom i onim što ona poručuje, otkriva, razgolićuje..

               Idi, ratuj, boluj i pjevaj,

               Zmiju u oko ljubi netremice!

               Sručiće se da ti unakaze lice

               Gavranovi, dok čekaš preprelice.

                                                               (Navedena pesma)

Inače, ovaj potshumni izbor iz ukupnog Vinkinog lirskog stvaralaštva, predstavlja jednu divnu umetničku celinu, sa naglašenom hronologijom stvaranja, to jest nastajanja određenih pesničkih jedinica.. Time i tako, prati se pesnikinjino sazrevanje, od ranih mladalačkih zanosa, do umne, iskustvene logike, koja se neminovno a imperativno u stihovima oseća, poput životne dobi dok teče i prolazi, utapajući se u vremenu i prostoru, odnoseći sate, dane, godine i decenije zabluda, maštarija, pa snova ne ostvarenih.. 

                Ipak, već prvim stihovima, onim kojim je na sebe skrenula pažnju, tada još uvek jugoslovenskog savremenog pesništva, sredinom tih devedestih godina prošloga stoleća, Vinka Perišić ostavlja utisak misaone zrelene, iskustvene dubine, bez nedovršenih i neobrušenih detalja, ideja, osećanja.. Refleksija i ljubav, pa slutnje u čarobnoj igri nesanica, poneka upitanost i tajanstvo životnih izazova, za tada mladu pesnikinju, bilo je više od najsmelijeg očekivanja..

                A tada je Sarajevo bilo, jedan od značajnijih  i poštovanijih kulturnih centara, sa čudastvenim muzičarima, piscima i pesnicima formata: Duško Trifunović, Izet Sarajlić, Gojko Đogo, Vladimir Srebrov, Rajko Petrov Nogo, Milan Nenadić, Đorđo Sladoje i mnogim drugima, ali Vinka je zahvaljujući svojoj inspirativnoj lirici, te anđeoskoj lepoti, u toj plejadi velikana, ubrzo našla svoje stalno a poštovano mesto.

                „Izabrane pjesme“ su veći deo Vinkinog pesničkog korpusa, onog sa kojim je nastupala diljem velike nam eks Jugoslavije, takmičila se, nadmetala, ponekad sa samom sobom, jer joj konkurencija još nije bila dorasla, pobeđivala i prkosila, naizust kazujući teatralne odlomke svojih lirskih inserata iz životne uloge jedne Goraždanke, koju je, po nekad bilo teško pratiti, još teže shvatiti a tek razumeti? 

                Ovde su i pesme, koje su još za Vinkina života postale kultne, prepoznatljive i tražene od publike, jer je u njima bilo nečeg magijskog, obrednog, mističnog, tajanstvenog, čudastvenog, ljubavnog, bolnog, istinitog, a fantastičnog u isto vreme. „Ne volim te Tabnu“, postao je zaštitni znak ženskog opravdanja u poimanju ljubavi prema neafirmativnom partneru, ili nekoj od emotivnih zabluda u ličnom preispitivanju emocije, te objektivnosti racije, svejedno je.

Vinku su recitovala predvečerja kasna, rane čajanke i duge sedeljke, noći sa zaljubljenim ali i razočaranim ljubavnicima, kazivala su je uporna ponoćna udvaranja, prenemaganja u praskozorja, pa rastanci, obećanja i nadanja.. Govorili su je umni i razumni, srećni i nesrećni, pijanice i trezvenjaci, studenti i đaci, radnici i intelektualci, svuda je rado deklamovali, a još rađe prihvatali kao lično svoju, neponovljivu, bajkovitu i lekovitu istovremeno..

Ove „Izabrane pjesme“ Vinke Perišić, najpotpunija je do sada štampana zbirka u vezi sa njenom objavljenom lirikom, što govori o vrednosti Izdavača, te njenoj ozbiljnoj nameri da dolazećem vremenu, u nasleđe ostavi ovu zaokruženu umetničko-poetsku celinu, jedne izuzetne pesnikinje, čiji je životni, a time i radni vek nasilno prekinut pogubnim dejstvom Kovida 19. Korna je pošast našeg vremena, borba sa njom još nije završena, a na Vinkine pesme je zauvek stavljena tačka. Toliko je u tome nepravde, da se u jednom ograničenom analitičkom prostoru ne mogu ni pomenuti brojni razlozi za i protiv života, onakvog, kakav je prepoznat u Vinkinom maestralnom pesništvu.

Niko iz njene plejade lirskih velikana, nije umeo tako nežno, a tako strasno govoriti o osećanjima, dubokim duševnim stanjima, ne samo radosti i tuge, već bola i nade, kao što je to smela i činila Vinka, u svojim misaonim i ljubavnim brojanicama, u ekspresiji i refleksiji magnovenja lirskog, u transu od eksplozije osećanja, proviđenja, snoviđenja, simbolizacije, sublimacije i katarze na kraju. To je čini posebnom, vanvremenom, nedohvatnom i neponovljivom pesnikinjom, čiji stih može imati terapijsko dejstvo, biti od empirijske koristi, dobiti legitimnost medikamenta i duševnog tajanstva.

           „Izabrane pjesme“ Vinke Perišić, su se same preporučile i nametnule uredničkoj nameri da ih ponovo oživi i okupi u jedno jato. Put do čitaoca će lako pronaći, već su se sretali i prepoznavali u nekim drugim prilikama, oblicima i stanjima. Ovo je najbolje što je Vinka napisala, a napisala je dosta toga za najvišu ocenu u književno teorijskoj analizi, i u poređenju sa drugima, jer poređenje je osnov, za svaku ozbiljnu analitičku kritiku..

Udruženje žena „Riza“ iz Bijele, ovim izdavačkim gestom je lirsko stvaralaštvo velike pesnikinje Vinke Perišić Šarenac, ponovo aktuelizirala, učinila ga prisutnim i dostupnim svima koji do umetnosti i kulture drže, pa neka im je sa srećom, a poetesi, neka je večna slava i hvala.

                                                               doc. dr Rade Vučićević

* * *

IN MEMORIAM, ILI  BILJEŠKA  O  PJESNIKINJI

                Vinka Perišić Šarenac, rođena je desetog decembra, 1957. godine u Goraždu, gdje je završila osnovnu i srednju školu. Upisala je,  i u roku diplomirala, na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, studijsku grupu Istorija jugoslovenske književnosti i srpsko-hrvatski jezik. Od 1980., kao profesor radi u goraždanskoj Gimnaziji, a nakon poznatih ratnih dešavanja i izbjeglištva, naseljava se trajno u Bijelu, kod Herceg Novog, a u osnovnoj školi „Orijenski bataljon“ u Bijeloj predaje maternji jezik.

U brojnim, stručnim listovima i časopisima za književnost i kulturu eks Jugoslavije, a povremeno i Nemačke, objavljivala je uglavnom poeziju, i po neko kraće, prozno djelo. Služila se ruskim i makedonskim jezikom. Pjesme su joj prevođene na makedonski, njemački i engleski jezik.

Preminula je 2020. godine.

Za poeziju, nagrađivana je prestižnim književnim nagradama u zemlji i inostranstvu:

-Prva nagrada na Limskim večerima poezije, Priboj na Limu 1981.

-Prva nagrada – „Vukovo pero“, Loznica 1991.

-Prva nagrada za ljubavnu poeziju „Zlatni pjesnički prsten“, Subotica-Palić, 2004.

-Prva nagrada za ljubavnu poeziju Udruženja invalida Jugoslavije, Novi Sad 2005.

-„Srebrni albatros“ Udruženja pisaca dijaspore Frankfurt na Majni, Bijela 2006.

-„Zlatni albatros“ Udruženje pisaca dijaspore Frankfurt na Majni, Bijela 2009.

-Povelja „Brankovo pismo“ Udruženja književnika „Branko Miljković“, Niš 2010.

-Potshumno, „Hatišerif“ Knjaza Miloša Obrenovića za nacionalni doprinos u srpskoj književnosti, Beograd, 2021.

Bila je član  Udruženja književnika Crne Gore od 1994. godine. Udruženja književnika Srbije i počasni član  Udruženja književnika „Miloš Crnjanski“ u Švedskoj.

Objavila zbirke poezije:

„Zavatreni krug“, Izdavač „Mostovi“, Pljevlja 1985.

„Pjesme radosti“, „Svjetlost“, Sarajevo 1986.

„Zlatno doba“, Međurepublička zajednica za kulturno-prosvjetnu djelatnost, Pljevlja 1991.

„NJežno sa zgarištima“, Biblioteka „NJegoš“, Peć 1995.

„Bagrem i sneg beo“, „Montegraf“, Nikšić 1998.

„Hitac za bijelog galeba“, „Art-Logos“, Beograd – KP „Žiravac“, Požega 2002.

„Vrištaću ako ništa ne pokušaš“, „Štampar Makarije“, Zemun –  „Oktoih“, Podgorica 2009.

„Raboš srca i pogača“, Podgorica, 2011.

„Saga o snu/ The saga of a dream/ Saga eines traums“, „UG HRAST“, Gunja 2012.

„Molitva bijele ciganke“, „AP PRINT“, Podgorica, 2019.

Zastupljena je u zbornicima i antologijama:

-Riječi, zbornik prosvjetnih radnika BiH, 1980.

-Književni stvaraoci prosvjetni radnici BiH, Sarajevo 1990.

-„Odsjaj snažne reke“, hrestomatija poezije, Pljevlja 1997.

-„Ćamil gora razgovora“, Pljevlja 2001.

-„Galaksija Miljković“, Požega - Beograd 2001.

-„Leksikon pisaca prosvetnih radnika Jugoslavije“, Beo¬grad   2003.

-Antologija ljubavne poezije „Krilate ruke ljubavi“, Beo¬grad 2004.

-„Između dva sveta“, Niš 2007; 2010; 2011.

-„Prozori duše“, Zadužbina Petar Kočić, Banja Luka – Beograd, 2008.

-„Susreti / Begegnungen“, Banja Luka-Beograd, 2010.

-„Bruj ljudskog srca“, UK „Sjeverac“, Podgorica, 2010.

-„Antologija“, Beograd, 2010.

-„Zbornik II“, UK „Sjeverac“, Podgorica, 2011.

-„Poezija od pet kontinenti“, Struga, 2011.

-„Zbornik III“, UK „Sjeverac“, Podgorica, 2012.

-„Vetar po ocu“, UU „MA“, Frankfurt na Majni, 2012.

 -„Vetar u grivi“, „Interpres“, Beograd, 2012.

„Moskva je duša moje duše“, P. Vujović, B. Krković, Nikšić 2014.

„Pjesme Andrićgradu“,KF „Sveti Sava“, Istočno Sarajevo, Višegrad, 2015.

„Lamento der Schonheit Die Bleibt“,  Frankfurt am Main, 2015. God.